Ωφέλιμη η εναλλαγή των θέσεων και η κινητικότητα κατά τον τοκετό. Γιατί είναι καλό η επίτοκος να αλλάζει θέσεις και στάσεις;

Φαίνεται ότι η εναλλαγή των θέσεων κατά τη διάρκεια του τοκετού είναι πιο σημαντική από την επιλογή μόνο μίας συγκεκριμένης θέσης.

Εξάλλου δεν υπάρχει μόνο μια «σωστή» αλλά πολλές θέσεις, οι οποίες έχουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Το βασικό κριτήριο κατά την υιοθέτηση μιας θέσης είναι η άνεση της επιτόκου. Το άλλο κριτήριο αφορά το τι επιθυμούμε να επιτύχουμε τη δεδομένη χρονική στιγμή του τοκετού (ανακούφιση οσφυαλγίας, βέλτιστη διάμετρο της εξόδου της πυέλου, περιορισμός της πίεσης που ασκείται σε αιμορροΐδες, ξεκούραση και χαλάρωση, αξιοποίηση βαρύτητας κα).

Παρακάτω περιγράφονται κάποιες από τις θέσεις, με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους.

Ξαπλωμένη στο (αριστερό) πλάι

Αξίζει να πειραματιστεί κανείς με διάφορες παραλλαγές της θέσης ώστε να βρεθεί η πλέον άνετη. Προτιμάται η παραλλαγή όπου τα πόδια βρίσκονται σε απαγωγή με τη χρήση μπάλας ή μαξιλαριού. Μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στο πρώτο (διαστολή) όσο και στο δεύτερο στάδιο (εξώθηση) του τοκετού. Ωστόσο καλό είναι να αποφεύγεται στην αρχή του πρώτου σταδίου καθώς μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία.

Πλεονεκτήματα:

• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε επίτοκο με επισκληρίδιο
• Ιδανική για ξεκούραση και χαλάρωση σε τοκετούς με μεγάλη διάρκεια
• Επιτρέπει τη διενέργεια μασάζ στη μέση της επιτόκου
• Επιβραδύνει ένα πολύ γρήγορο δεύτερο στάδιο τοκετού, ώστε να δοθεί χρόνος για τη σταδιακή διάταση των μυών του περινέου
• Δεν περιορίζει την κινητικότητα του ιερού οστού προς τα πίσω κατά την εξώθηση
• Περιορίζεται η άσκηση πίεσης στις αιμορροΐδες
• Δεν προϋποθέτει την κατανάλωση ενέργειας από τη μητέρα

Μειονεκτήματα:

• Μπορεί να καθυστερήσει την εξέλιξη του τοκετού, λόγω της μη αξιοποίησης της βαρύτητας, εάν δεν εφαρμοστεί σωστά και σε κατάλληλο χρόνο

                                              Ξαπλωμένη στο πλάι - 1                                                                                                                   

     Ξαπλωμένη στο πλάι - 2                         Ξαπλωμένη στο πλάι - 3

Βαθύ κάθισμα

Αποτελεί την καλύτερη θέση κατά την εξώθηση. Μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και με χρήση επισκληριδίου, αλλά με την υποβοήθηση άλλου ατόμου. Απαιτείται επίβλεψη για τη σωστή εφαρμογή της θέσης: Τα πόδια σε απαγωγή στο ύψος των ώμων, ορθή γωνία ανάμεσα σε αστράγαλο και κνήμη, ίσια σπονδυλική στήλη, προβάλλουν οι γλουτοί προς τα πίσω και το βάρος ασκείται στις φτέρνες και όχι στα δάχτυλα των ποδιών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί χαμηλό σκαμνάκι για την εξάλειψη των μειονεκτημάτων της θέσης.

Πλεονεκτήματα:

• Πλήρης αξιοποίηση της βαρύτητας
• Ανακούφιση οσφυαλγίας
• Αυξάνει την διάμετρο της εξόδου της πυέλου κατά 30%, σε σύγκριση με την ύπτια θέση
• Επιτυγχάνεται ομοιόμορφή κατανομή της πίεσης της κεφαλής στο πυελικό έδαφος
• Μικρότερη διάρκεια δευτέρου σταδίου του τοκετού

Μειονεκτήματα:

• Η παραμονή σε αυτή τη θέση για μεγάλα χρονικά διαστήματα μπορεί να είναι κουραστική ή άβολη
• Προϋποθέτει εξάσκηση κατά τη διάρκεια της κύησης

  Βαθύ κάθισμα - ΣΩΣΤΟ                          Βαθύ κάθισμα - ΛΑΘΟΣ

Καθιστή

Σε καρέκλα ή μπάλα με ευθεία τη σπονδυλική στήλη και κλίση προς τα εμπρός. Μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο στάδιο του τοκετού.

Πλεονεκτήματα:

• Αξιοποίηση της βαρύτητας
• Άνετη και ξεκούραστη θέση
• Ανακούφιση οσφυαλγίας (ιδιαίτερα στην περίπτωση που η επίτοκος γέρνει μπροστά σε κάποιο υποστήριγμα)
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε επίτοκο με επισκληρίδιο
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν είναι απαραίτητη η συνεχής καρδιοτοκογραφική παρακολούθηση

Μειονεκτήματα:

• Δεν καταγράφονται

                               Καθιστή θέση

Οκλαδόν

Πρόκειται για παραλλαγή της καθιστής θέσης. Η γυναίκα κάθεται με τις πατούσες ενωμένες και η πλάτη σε ευθεία, συνήθως με την υποστήριξη άλλου ατόμου ή του κρεβατιού. Φαίνεται ότι βοηθά στο δεύτερο στάδιο του τοκετού. Θεωρείται ιδανική θέση καθίσματος σε όλη τη διάρκεια της κύησης.

Πλεονεκτήματα:

• Αξιοποίηση της βαρύτητας
• Εφαρμόζεται πάνω στο κρεβάτι
• Ανακούφιση οσφυαλγίας
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε επίτοκο με επισκληρίδιο
• Μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν είναι απαραίτητη η συνεχής καρδιοτοκογραφική παρακολούθηση
• Αυξάνει την διάμετρο της εξόδου της πυέλου
• Επιτυγχάνεται ομοιόμορφή κατανομή της πίεσης της κεφαλής στο πυελικό έδαφος

Μειονεκτήματα:

• Δυσκολία στη διατήρηση της θέσης για μεγάλο χρονικό διάστημα σε γυναίκες που δεν την έχουν εφαρμόσει ποτέ πριν
• Προϋποθέτει καλή φυσική κατάσταση

Στα τέσσερα

Η επίτοκος στηρίζεται στις παλάμες και στα γόνατα. Για τη στήριξη του κορμού, αντί για τα χέρια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια μπάλα ή κάποιο άλλο υποστήριγμα. Οι γυναίκες συχνά την επιλέγουν ενστικτωδώς (παραλλαγή της αποτελεί η γονατοαγκωνιαία θέση η οποία προτείνεται σε έντονες και επώδυνες συστολές και είναι πιθανό να προκαλέσει επιβράδυνση στον τοκετό).

Πλεονεκτήματα:

• Ανακούφιση οσφυαλγίας
• Περιορίζεται η άσκηση πίεσης στις αιμορροΐδες
• Δυνητικά, και λόγω της άρσης της βαρύτητας, μπορεί να «διορθώσει» την οπίσθια θέση του εμβρύου
• Θεωρείται ιδανική για την επίλυση δυστοκίας ώμου

Μειονεκτήματα:

• Η επίτοκος μπορεί να νιώσει «περίεργα» ή ευάλωτη. Διασφαλίζεται η ιδιωτικότητα με κάποιο σκέπασμα ή ρούχο.

    Θέση στα τέσσερα                        Θέση στα τέσσερα με χρήση μπάλας

Όρθιες θέσεις

Περιλαμβάνει όλες τις όρθιες θέσεις, το περπάτημα και το ανέβασμα ή κατέβασμα σκάλας. Ενθαρρύνεται το λίκνισμα ή οι περιστροφικές κινήσεις της λεκάνης. Συστήνεται στην αρχή του πρώτου σταδίου αλλά και στο δεύτερο στάδιο, με την ενθάρρυνση της απαγωγής των ποδιών.

Κρίνεται σημαντική η σωστή όρθια θέση: Το κεφάλι, οι ώμοι και τα ισχία πρέπει να βρίσκονται σε μία ευθεία νοητή γραμμή. Η επίτοκος δεν πρέπει να καμπουριάζει και να κρατά τον αυχένα της μακρύ, με τους ώμους της πίσω και κάτω μακριά από τα αυτιά της. Η λεκάνη πρέπει να βρίσκεται σε ουδέτερη θέση χωρίς να αυξάνεται η λόρδωση. Το βάρος πρέπει να μοιράζεται και στα δύο πόδια.

Πλεονεκτήματα:

• Αξιοποίηση βαρύτητας
• Επιτυγχάνεται ομοιόμορφή κατανομή της πίεσης της κεφαλής ή του θυλακίου στον τράχηλο, με αποτέλεσμα αυτός να εξαλείφεται και να διαστέλλεται ομοιόμορφα και πιο γρήγορα
• Ευθυγραμμίζει την προβάλλουσα μοίρα με το διαμήκη άξονα του γεννητικού σωλήνα
• Λιγότερο επώδυνες, αλλά πιο αποτελεσματικές συστολές
• Μικρότερη ανάγκη για χρήση αναλγησίας
• Επιταχύνει τον τοκετό, ειδικά εάν η επίτοκος πριν βρισκόταν σε ύπτια θέση
• Επιτρέπει τη διενέργεια μασάζ στη μέση της επιτόκου
• Ιδιαίτερα η κίνηση σε όρθια θέση προκαλεί μεταβολές στις αρθρώσεις της πυέλου που ενθαρρύνουν τη στροφή και την κάθοδο του εμβρύου

Μειονεκτήματα:

• Πιθανή εξάντληση της επιτόκου
• Προϋποθέτει καλή φυσική κατάσταση

Όρθια θέση με στήριξη συντρόφου            Περπάτημα & ανέβασμα σκάλας        

                                                            Σωστή όρθια θέση

Η προετοιμασία κατά τη διάρκεια της κύησης και η ημέρα του τοκετού

Τα περισσότερα από τα μειονεκτήματα των θέσεων που περιγράφηκαν επικεντρώνονται στην καλή φυσική κατάσταση της επιτόκου και στη σωστή εφαρμογή της θέσης.

Στα μαθήματα προετοιμασίας για τη μητρότητα:

α) ενθαρρύνεται η διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης και

β) παρουσιάζονται όλες οι δυνατές θέσεις με σκοπό την εξάσκησή τους κατά τη διάρκεια της κύησης.

Αυτή η εξάσκηση βοηθά στην εξοικείωση με τις διάφορες θέσεις και στάσεις, ώστε αυτές να εφαρμοστούν αυθόρμητα και σωστά στον τοκετό. Ιδανικά, στα μαθήματα, παρέχεται στην έγκυο η δυνατότητα να εσωτερικεύσει τη φιλοσοφία της ενεργής συμμετοχής στο τοκετό της, πυρήνα της οποίας αποτελεί η εναλλαγή των θέσεων και η κινητικότητα κατά τον τοκετό.

Σε ευθυγράμμιση με αυτή τη φιλοσοφία, οι αίθουσες τοκετών οφείλουν να διαμορφωθούν κατάλληλα, προσφέροντας ένα περιβάλλον με έπιπλα και δυνατότητες για εναλλαγή θέσεων. Ακόμη και η συνεχής καρδιοτοκογραφική παρακολούθηση (επί ιατρικών ενδείξεων) δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην εναλλαγή θέσεων.

Ως επαγγελματίες υγείας οφείλουμε να ενθαρρύνουμε τις όρθιες θέσεις και την εναλλαγή θέσεων και να βοηθάμε την επίτοκο να ξεπερνά «εμπόδια» (καρδιοτοκογράφος, φλεβική γραμμή και χορήγηση διαλυμάτων, αναλγησία κα) που περιορίζουν την κινητικότητά της.

Συμπεράσματα

Όλα τα βιβλιογραφικά δεδομένα τεκμηριώνουν επαρκώς ότι κατά τον τοκετό:

α) αντενδείκνυται η μονομερής χρήση της ύπτιας θέσης και

β) είναι ωφέλιμη η εναλλαγή των θέσεων και η κινητικότητα της επιτόκου.

Με την παραδοχή ότι ο τοκετός αποτελεί μια δυναμική και όχι στατική διεργασία, η επίτοκος που συμμετέχει ενεργά σε αυτόν θα γεννήσει πιο σύντομα και πιο ανώδυνα έχοντας καλύτερη εμπειρία τοκετού.

Άρθρο: Βικεντία Χαριζοπούλου, Μαία, MSc, PhD

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

De Jonge A, Teunissen TA, &Lagro-Janssen AL. Supine position compared to other positions during the second stage of labor: a meta-analytic review. Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology. 2004;25(1):35-45

Terry RR, Westcott J, O'Shea L, & Kelly F. Postpartum outcomes in supine delivery by physicians vs nonsupine delivery by midwives. Journal of the American Osteopathic Association.2006;106(4):199-202

Lawrence A, Lewis L, Hofmeyr GJ, Dowswell T, & Styles C. Maternal positions and mobility during first stage labour. Cochrane Database Syst Rev. 2009;15(2):CD003934. doi: 10.1002/14651858.CD003934

Roberts CL, Algert CS, Cameron CA, &Torvaldsen S.A meta-analysis of upright positions in the second stage to reduce instrumental deliveries in women with epidural analgesia.ActaobstetriciaetgynecologicaScandinavica. 2005;84(8):794-8

Nasir A, Korejo R, Noorani KJ. Child birth in squatting position.Journal of the Pakistan Medical Association.2007;57(1):19-22

Lawrence A, Lewis L, Hofmeyr GJ, Styles C. Maternal positions and mobility during first stage labour. Cochrane Database Syst Rev. 2013Oct 9;10:CD003934.doi: 10.1002/14651858.CD003934